Bitlis Tütünü Yetiştiren Köyler: Kalitenin Coğrafi Kaynağı

Bitlis tütünü, Türkiye'nin doğu bölgelerinde yetişen tütün çeşitleri arasında kalite, aroma ve dayanıklılık açısından öne çıkan, yüzyıllardır yöre halkının hem geçim kaynağı hem de kültürel mirası haline gelmiş bir üründür. Bitlis ilinin coğrafi yapısı, iklimi, toprak özellikleri ve tarımsal geleneği, bu tütünün eşsiz özelliklerini kazanmasında belirleyici bir rol oynamaktadır. Tütün tarımı özellikle kırsal bölgelerde, kuşaktan kuşağa aktarılan bilgi birikimiyle sürdürülmekte ve bu üretim süreci sadece bir ekonomik faaliyet olmanın ötesine geçerek sosyal bir kimliğe dönüşmektedir.

Bitlis’in tütün üretimi denilince akla gelen ilk yerler arasında Güroymak, Mutki, Ahlat ve Adilcevaz ilçelerine bağlı köyler gelir. Bu köyler, hem arazi yapısı hem de mikroklimatik koşullar açısından tütün tarımına son derece elverişlidir. Özellikle Güroymak ilçesine bağlı Gölbaşı, Günkırı, Ünaldı, Oduncular ve Kavakbaşı gibi köyler uzun yıllardır Bitlis tütünü üretimi ile tanınmaktadır. Bu köylerde üretilen tütün, yüksek nikotin oranı, ince damarlı yaprak yapısı, sarma sigara için uygunluğu ve yoğun aroması ile tütün meraklıları arasında büyük rağbet görmektedir. Aynı şekilde Mutki ilçesinin Dağarcık, Ballı ve Küllüce köyleri de tütün üretiminde önemli yer tutar. Bu bölgelerde yetiştirilen tütünler, yüksek rakımın ve temiz havanın etkisiyle daha doğal ve katkısız yetişmektedir.

Tütün üretimi Bitlis köylerinde sadece ekonomik değil aynı zamanda toplumsal bir olaydır. Hasat zamanı, köylüler arasında imece usulü bir dayanışma geleneği oluşur. Haziran ayında fide dikimi ile başlayan süreç, yaz boyunca süren bakım ve sulama çalışmalarıyla devam eder. Eylül ayına gelindiğinde yapraklar alt kısımdan itibaren toplanarak iplerle iğrilir ve kurutma için gölgede ya da serin alanlarda asılır. Kurutma işlemi titizlikle yapılmak zorundadır; zira güneşe maruz kalan tütün yapraklarında aroma kaybı yaşanabilir. Kuruma süreci tamamlandıktan sonra tütünler ambalajlanır ve genellikle sarma sigara yapan kullanıcılar ya da toptancılar tarafından satın alınır.

Bitlis tütününü diğerlerinden ayıran temel unsur, iklim ve toprakla tütüncünün yıllara dayanan tecrübesinin birleşimidir. Bitlis’in yazları sıcak ve kurak, kışları sert geçen karasal iklimi, tütün bitkisinin kendine has sertlikte ve yoğunlukta yetişmesini sağlar. Toprak yapısının organik maddece zengin olması, kimyasal gübre kullanımını en aza indirerek daha doğal bir üretim süreci sağlar. Bu nedenle Bitlis tütünü özellikle katkı maddesi içermeyen, doğal tütün arayan kullanıcılar tarafından tercih edilir.

Son yıllarda Bitlis tütünü, Türkiye genelinde artan doğal ve katkısız ürün talepleriyle birlikte daha geniş kitlelerce tanınmaya başlanmıştır. Sosyal medyada yapılan paylaşımlar, Youtube videoları ve kullanıcı yorumları, bu tütünün kalitesinin ağızdan ağıza yayılmasına katkı sağlamaktadır. Özellikle sarma sigara kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte Bitlis tütününe olan ilgi ciddi oranda artmıştır. Ancak bu durum bazı sorunları da beraberinde getirmiştir. Tütün üretimi ve satışı üzerindeki yasal sınırlamalar, üreticilerin bazı zorluklarla karşılaşmasına neden olmakta, tütün ticaretinin kayıt dışı yapılmasına sebep olabilmektedir. Yine de köylüler bu üretim geleneğini sürdürmekte kararlıdır, çünkü Bitlis tütünü onlar için sadece bir geçim kaynağı değil, aynı zamanda bir kültürdür.

Bu kültürün korunması, sadece tütün üretiminin devamı açısından değil, bölgesel kalkınma ve kırsal alanların sosyo-ekonomik canlılığı açısından da önemlidir. Yerel yönetimlerin, kooperatiflerin ve ilgili bakanlıkların desteğiyle bu alanda yapılacak düzenlemeler, hem üretici hem de tüketici için daha güvenli bir ortam yaratabilir. Bitlis tütününün coğrafi işaretle tescillenmesi ve markalaştırılması da bu sürecin bir parçası olabilir. Böylece hem tütünün kalitesi garanti altına alınır hem de üreticinin emeği hak ettiği değeri bulur.

Sonuç olarak, Bitlis tütünü yalnızca bir tarım ürünü değil, bölgenin doğası, insanı ve geleneğiyle yoğrulmuş bir değerdir. Bu tütünün kalitesi, sadece yetiştirildiği köylerin coğrafi özelliklerinden değil, o köylerde yaşayan insanların bilgi, emek ve sabrından kaynaklanmaktadır. Güroymak’tan Mutki’ye, Ahlat’tan Adilcevaz’a uzanan bu kırsal coğrafya, Türkiye’nin en özel tütünlerinden birini yetiştirmekte ve yaşatmaktadır. Tütünle yoğrulmuş bu köyler, adeta Anadolu’nun aromatik birer mirası gibidir ve her biri Bitlis tütününün kalitesine ayrı bir damga vurmaktadır.